Дейл Карнеги жамиятдаги муносабатларнинг нозик жиҳатларига алоҳида эътибор қаратади. Инсонларнинг ўзаро муомала маданияти, ўзни тутиш, мулозамат, бошқаларни ҳурмат қилиш, ишларини юқори баҳолаш орқали обрў-эътибор топиш мумкинлигини таъкидлайди.Шунингдек, ўз-ўзига ишонч ҳосил қилиш ва омма олдида сўзлашнинг турли йўлларини очиб беради. Тингловчини қизиқтириш, яхши маъруза ўқиш, хотирани мустаҳкамлаш ва бошқа мавзуларда ҳам қимматли маслаҳатларни тавсия этади. Безовталикнинг омиллари, ечими баробарида турфа инсонлар ҳаётидаги турли ҳолатлар, Карнеги анъанасига кўра, мисоллар тариқасида келтирилади.

“Баҳор қайтмайди” қиссаси 1969-йилда ёзилган. Қиссада ёзувчи истеъдодли, бироқ унинг қадрига етмаган, улуғ мақсадлардан маҳрум худбин йигитнинг таназзул тарихини, руҳий-маънавий инқирозини санъаткорона таҳлил этиб берган. Шу билан бир қаторда китобхонга манманлик, бойликка ишониб ўзгаларни менсималик ёмон иллат эканлигини ҳам тушунтириб беради. Мазкур қиссада қаҳрамоннинг юлдузлик касалига учраб оиласига хиёнат қилиши, чин дўстларининг қадрига етмаслиги очиб берилган. 

Соҳибқирон Амир Темур ва унинг Марказий Осиё, Хуросон, Эрон ва Ҳиндистонда беш асрга яқин ҳукм сурган сулоласи беназир катта хонадонни ташкил этади. Шажаранинг бардавомлиги бевосита давлат аҳамиятига молик бўлган оилавий тарбияга боғлиқ бўлганлиги, ўзликни, шаънни, ор-номусни сақлаш халқимизда узоқ асрлар давомида сайқал топган миллий менталитет, урф-одатлар, удумлар бағрида етилганлиги, равнақ топганлиги Соҳибқирон тамал тошини қўйган тожу тахт ворислари ҳаёт йўли мисолида кенг кўламда тадқиқ этилди. Мавжуд тадқиқотларда доимо сиёсат талқини соясида қолиб келган Амир Темур ва Темурийлар оиласи, уларнинг феъл-атвори, табиати, шижоати, сифатлари, сурат ва сийратлари, бош­қарув қобилиятлари, айрича фазилатлари, қусур ва заиф жиҳатлари тарихий манбалар воситасида олдинги маррада ёритилди, инкишоф этилди. Асар шу жиҳати билан эътиборга лойиқдир.

“Алвидо болалик” асари Тоҳир Малик ижодида алоҳида ўрин тутади. Асардаги асосий мавзу - ҳеч ким жиноятчи бўлиб туғилмайди, болани атроф-муҳит, жамиятдаги турли иллатлар жиноятчига айлантиради. Бу ҳақда адибнинг ўзи шундай дейди: "Мен ўсмирлар ва ёшларнинг жиноят кўчасига кириб қолаётганига бефарқ қараб туролмайман. Болалар аҳлоқ тузатиш колонияларига ҳар борганимда юрагим эзилади. Озод, эркин яшаб, ўқиб, ҳунар ўрганадиган ёшдаги болалар бу ерга қандай тушиб қолдилар?! Наҳот жиноят олами уларга жозибали кўринса?! Мен жиноят оламини "Шайтанат" яъни шайтонлар етовидаги зулмкорлар мамлакати деб атаб, “Эҳтиёт бўлинг, жигарларим, бу кўчага яқин йўламанг. Боши берк бу кўчанинг адоғида фақатгина азобли, хорли ўлим топасиз.", демоқ ниятида ёздим. Ёзганларимни огоҳлантириш деб қабул қилишларини истардим”. Асарни ўқишга шошилинг.

“Қизиқувчан Матмуса” ҳажвиялар китобига шоирнинг энг сара ҳажвий асарлари  тўпланган. “Дониш қишлоқ ҳангомалари”даги Матмуса образи орқали ўзбек адабиётини яна бир юмористик қаҳрамон билан бойитган шоир ўқувчига ҳазил орқали аччиқ ҳақиқатларни сўзлайди. Содда ва гўл Матмуса гоҳ деҳқон, гоҳ сотувчи, яна бир ўринда қўшиқчи-ю, бошқа ўринда амалдор қиёфасида гав­даланади. Барчасида ўзининг ношудлигини фазилат деб кўрсатади. Шоир Матмуса образи орқали жамиятда учрайдиган бу каби ҳолатларни ҳажвий тасвирлар экан, ўқувчини огоҳликка чорлайди.

Иван Крилов номи нафақат рус адабиётида, балки бутун жаҳон адабиётида масалчиликнинг забардаст вакили сифатида эътироф этилади. Мактаб дарсликлариданоқ ўқувчиларга яхши таниш бўлган “Бўри билан Қўзичоқ”, “Тулки билан Бўри”, “Тулки ва узум”, “Оққуш, Чўртанбалиқ ва Қисқичбақа” каби машҳур масаллари йиллар ўтса-да, ўз қийматини йўқотмай, тилдан-тилга кўчиб келмоқда.

Крилов масалларида қаҳрамонлар, асосан, ҳайвонлар, қушлар ва ўрмон жониворларидир. Жонзотлар ўртасидаги ҳолатларни қаламга олар экан, уларни ойнага солиб, аксида инсонларда учрайдиган қусур ва камчиликлар, билиб-билмай йўл қўядиган хатолар, ҳатто жамиятда учрайдиган ноҳақликларни кўрсатади.

ХIХ аср охири – ХХ аср бошларида яшаб, ижод қилган Жек Лондон, асосан, Шимол ҳақида ёзади – унинг халқи, табиати, жониворлари ҳаётини шу қадар жонли ва тиниқ тасвирлайдики, ўқувчи қор ёки сув кечаётган қаҳрамон ёнида туриб эти жунжикади. “Мен англаган ҳаёт: эссе ва ҳикоялар” асари ҳам ана шундай асарлардандир.  Меҳнатсеварлик, қаҳрамонлик, фидойилик билан бир қаторда садоқат ва муҳаббат туйғулари ҳам тараннум этилади. Инсон яшаш учун, тўғрироғи, яхши яшаш учун курашиши кераклиги ва бу ҳар бир одамнинг бош мақсади бўлиши лозимлиги Жек Лондоннинг барча ҳикояларида ўз аксини топади.

Ушбу китобнинг яна бир қиймати шундаки, ундаги ҳикоя ва қиссаларнинг аксарияти бугунги давр ёш таржимонлари томонидан ўзбек тилига ўгирилган ҳамда илк марта китоб ҳолида чоп этилган.

Китоб 176 бетдан иборат.

Пўлат Мўмин шеърларида болаларга хос беғуборлик бор, ҳар сатри соддалиг-у самимийликдан сўзлайди. Серсавол болакайнинг қизиқувчанлиги-ю аразчи қизалоқнинг табиати ҳам айнан Пўлат Мўмин шеърларига жо бўлган. Шоир шеърларини бола бўлиб ёзганига шубҳа қилмаймиз. “Келтирасиз ҳавасим” шеърлар тўпламида сатрларнинг равонлиги икки болакайнинг ўзаро суҳбатини эслатади. Ижодкор, асосан, инсоний фазилатлар, табиат ҳоди­салари, атрофимиздаги борлиқнинг болаларга қизиқарли жиҳатларини топиб қаламга олади. Шеърларни ўқир эканмиз, уларни ёд олгимиз, синфдош-у тенгдошларимизга айтиб бергимиз келади.

Ушбу китобда юртимизнинг улуғ инсонлари, машҳур алломалари, турли даврда яшаган шоиру фозиллари, ёзувчи-ю файласуфларининг Ватан ҳақидаги, инсон ҳаёти ва фаолияти, фазилати ва қусурлари, кўнгил мулки, борингки, борлиқ ва йўқлик ҳақидаги ҳаёт ҳақиқатлари, ҳикматли иборалари жамланган. Китоб ўзида инсоний фазилатлар ҳақидаги ҳикматли сўзларни қамраб олган.

Агата Кристи номини алоҳида таништиришга ҳожат йўқ. У адабиёт аҳли томонидан детектив жанрининг етакчиларидан бири сифатида тан олинган. Унинг мазкур асарида китобхон сирли ва қизиқарли оламга саёҳат қилади.Муаллифнинг ўзи айнан шу асарини энг яхшиси дея эътироф этгани ҳам бежиз эмас.

Ушбу асарда бир-бирига ҳеч қандай алоқадор бўлмаган ўнта одам хилват оролдаги уйга келади. Сирли таклифнома билан уларни бу ерга ким чақирди? Дунёдан ажраб қолган бўм-бўш орол, кўп хонали, зимистон йўлакли катта сирли уй ва Занжилар оролининг соҳиби таклифига кўра уйга келган ўнта мутлақо нотаниш, бир-бирига ўхшамаган ўнта одам. Чеҳраларда ажал сояси. Қўрқув ва даҳшат. Фақатгина болалар саноқ шеъри ва митти негр болалари тугаши билан бу даҳшатли ўйинга ҳам хотима ясалади. Бироқ нега?!